φράχτης, (ο) [ΕΤΥΜ. φράσσω, φράγμα] – Συν. άβατο. 1. Σχετίζεται προπαντός με τον χώρο: (α) τοπική/χωρική σημασιολογία· συνδέεται με την έννοια της δυσκολίας πρόσβασης, την οριοθέτηση, την επιβολή φραγμών. (β) θρησκευτική σημασιολογία· ενέχει την έννοια της απαγόρευσης (π.χ. το ιερό των χριστιανικών ναών είναι άβατο για τις γυναίκες).
2. [άλλες χρήσεις]
(α) επιτήρηση και χαρτογράφηση του χώρου· δηλώνει έναν συνεχώς επιτηρούμενο από το κράτος χώρο στα όρια της εκνομίας με στόχο την παραστατική του χαρτογράφηση (π.χ. τα camp προσφύγων).
Είναι περιττό βέβαια να επισημάνουμε ότι σε μία δημοκρατική, ευνομούμενη χώρα τα άβατα δεν έχουν θέση. Γιατί όλος ο καυγάς, όπως δείχνουν τα πράγματα, γίνεται για το άβατο των Εξαρχείων. Οι νόμιμες, πάσης φύσεως, δραστηριότητες δεν έχουν ανάγκη να καλύπτονται από άβατα. Αντίθετα, το άβατο είναι ένα «εργαλείο» κάλυψης πολλών έκνομων ενεργειών.1
(β) έλεγχος του σώματος και πρακτικές πειθάρχησης· πραγματώνονται με τη συνεχή επιτήρηση και τον έλεγχο. Δεν αφορά μια παροδική εξαιρετέα κατάσταση, αλλά έχει μια διάρκεια στο χρόνο. Είναι κομμάτι μιας στρατηγικής σύμφυτης με την εξουσία, η οποία νορμαλοποιεί το αντικοινωνικό και το επαναφέρει στους “κοινωνικούς” όρους. Έτσι εκχωρείται η συναίνεση του υποκειμένου στον έλεγχό του με αποτέλεσμα να κινείται σε “βατούς” χώρους επιτήρησης, καταλήγοντας να αποδέχεται την επιτήρησή του ως φυσική.2 Χρησιμεύει όχι τόσο για να φράξει όσο για να επιτρέψει την κλιμακωτή ανάπτυξη τεχνολογιών επιτήρησης (drones, ρομπότ που εποπτεύουν κ.ο.κ).
Τα ΜΜΕ της εποχής [ενν. δεκαετία 1980] «έδειχναν» τα Εξάρχεια ως το άβατο που έπρεπε να «καθαρίσει» από «αντικοινωνικά» στοιχεία και να «παραδοθεί» στην κοινωνία. Τότε μπήκε ο όρος αυτός στη δημόσια συζήτηση για την περιοχή των Εξαρχείων.3
Το υποκείμενο γενικά δεν γνωρίζει πότε και υπό ποιες συνθήκες επιτηρείται, κάτι που τροφοδοτεί την αβεβαιότητά του και τελικά το καθιστά ακόμη περισσότερο πειθαρχημένο και πειθήνιο.
Δημοσκόπηση (;) του Πρώτου Θέματος: παράδειγμα του πώς οργανώνεται μια στρατηγική πειθούς
3. [Αναπλαισίωση]4 Ο φράχτης ορθώνεται όπου υπάρχει ήδη αντίσταση, γιατί αμφισβητείται η κρατική μηχανή. Το υποκείμενο που δεν συναινεί στην επιτήρησή του επιδιώκει τρόπους να ανατρέψει τις κυρίαρχες δομές εξουσίας,5 π.χ. αυτό γίνεται, μεταξύ άλλων, με κινηματικές διεκδικήσεις, καταστροφές σε μηχανές υλικής επιτήρησης (ΑΤΜ, κάμερες). Έτσι τονώνεται το αίσθημα αλληλεγγύης και η συνοχή μεταξύ των υποκειμένων προσανατολίζοντας τη δράση τους σε μαζική και συλλογική κλίμακα.
Σημειώσεις
1. πηγή: https://www.liberal.gr/epikairotita/o-stathmos-toy-metro-kai-abato-tis-plateias-exarheion
2. Στο έργο του Μισέλ Φουκώ σημειώνεται ότι η παραχώρηση της συγκατάθεσης πραγματοποιείται μέσω της κανονικοποίησης της επιτήρησης, της εσωτερίκευσης των κανόνων και της εθελοντικής συμμετοχής σε συστήματα ελέγχου, τα οποία νομιμοποιούν την επιτήρηση του υποκειμένου ως φυσική ή αναπόφευκτη.
3. πηγή: https://www.mixanitouxronou.gr/i-epicheirisi-areti-kai-avato-anomias-ta-exarcheia/
4. Με την αναπλαισίωση αναφερόμαστε στην τοποθέτηση μιας έννοιας σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο με σκοπό να αμφισβητηθεί η κυρίαρχη σημασία της. Έτσι θέλουμε να αποκαλύψουμε και να δούμε πιο κριτικά τις δυναμικές εξουσίας, τις ιδεολογικές αφετηρίες και τις πολιτικές επιπτώσεις που αποκρύπτονται στην κυρίαρχη εννοιολόγηση ενός όρου. Μπορούμε να πραγματοποιήσουμε έναν παραλληλισμό της τακτικής που ακολουθούμε με την αποδόμηση του Ζακ Ντεριντά, μια μέθοδο που αποκαλύπτει τις αντιφάσεις, τις ιεραρχικές δομές και τις ενσωματώμενες παραδοχές σ’ έναν λόγο.
5. Ο Ζιλ Ντελέζ έγραφε ότι συμμετέχοντας σε πράξεις αντίστασης και αγκαλιάζοντας τις γραμμές φυγής, το υποκείμενο μπορεί να ανατρέψει τις κυρίαρχες δομές εξουσίας, να απεδαφικοποιήσει τα καθιερωμένα συστήματα και να δημιουργήσει νέους χώρους δυνατοτήτων έξω από τον χώρο του αδυσώπητου ελέγχου.
