Η επαναστρατικοποίηση της Ευρώπης όντας πλέον πραγματικότητα, με την Γερμανία να πρωτοστατεί, φέρνει στο προσκήνιο τον ιδιαίτερο ρόλο του ευρωπαϊκού λόμπυ όπλων. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναμφίβολα προσκομίσει τεράστια κέρδη στις αμυντικές βιομηχανίες. Χαρακτηριστικά εταιρείες όπως η Lockheed Martin (+27%) στις ΗΠΑ, αλλά και η Leonardo (+65%), η Thales (+74%) και η Indra (+22%) στην Ε.Ε, έχουν δει τις μετοχές τους να σημειώνουν σημαντική άνοδο από τις αρχές του 2022.
Η διακύμανση της τιμής των μετοχών των εταιρειών όπλων από την 1/1/2022 μέχρι τις 3/6/2023. Πηγή: Yahoo Finance
Ήδη από το 2015 αρκετές φωνές στην Ευρώπη έκαναν λόγο για την ανάγκη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, ώστε να διασφαλιστεί η στρατηγική αυτονομία της Ε.Ε και να αυξηθεί η ισχύς της σε διεθνές επίπεδο. Οι φωνές αυτές βρήκαν έκφραση στην «Ομάδα Προσωπικοτήτων σχετικά με την προπαρασκευαστική δράση για την έρευνα στον τομέα της άμυνας» που σύστησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στην έκθεση της προς την Επιτροπή η Ομάδα Προσωπικοτήτων τόνισε την ανάγκη η Ε.Ε να παρέχει τουλάχιστον 3.5 δις ευρώ για την προώθηση της έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών (Group of Personalities,2016). Την πρόταση αυτή υιοθέτησε η Επιτροπή στο «Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης στον τομέα της άμυνας» για την σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας, ενώ μάλιστα μεγάλο μέρος της έκθεσης της Επιτροπής βασίστηκε στην έκθεση της Ομάδας Προσωπικοτήτων (European Commission, 2016).
Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύσταση της ομάδας. Συνολικά 9 από τα 16 μέλη της συνδέονταν άμεσα με την αμυντική βιομηχανία. Επιπρόσθετα, αρκετές από τις εταιρείες αυτές ελέγχονται εν μέρει από τα ίδια τα κράτη-μέλη. Συγκεκριμένα, το Ιταλικό κράτος διαθέτει μετοχές στην Leonardo, το Ισπανικό στην Indra, ενώ στην Airbus μετοχές διαθέτουν η Γαλλία, η Γερμανία και η Ισπανία (Ana Curic, 2022).
Ακόμα όμως πιο ανησυχητικός έχει υπάρξει ο διαμοιρασμός των Ενωσιακών πόρων για έργα έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας. Από το 2017 μέχρι το 2020, η Ε.Ε είχε διαθέσει συνολικά 590 εκατομμύρια ευρώ για δράσεις έρευνας και ανάπτυξης, ενώ για το διάστημα 2021-2027 θα διατεθούν συνολικά 8 δις υπό το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί για το διάστημα 2017-2020 το 68,4 % των πόρων έχει διατεθεί σε εταιρείες από τις 4 μεγαλύτερες χώρες παραγωγούς όπλων στην Ε.Ε (Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία), ενώ 12 κράτη μέλη της Ε.Ε έχουν λάβει συνολικά λιγότερο από το 1% των συνολικών πόρων (Mark Akkerman, 2022).
Εξίσου προβληματικό είναι και το γεγονός ότι ο διακηρυγμένος στόχος των προγραμμάτων να υποστηριχθεί η συμμετοχή μικρών και μεσαίων εταιρειών στα project δεν επετεύχθη. Πιο αναλυτικά, σε καμία από τις 4 μεγάλες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία) η συμμετοχή μικρών και μεσαίων εταιρειών στα συνολικά projects που ανατέθηκαν σε εταιρείες της χώρας δεν ξεπέρασε το 31%. (Hélène Masson, 2021)
Αντιθέτως, μεγάλο μέρος των συνολικών πόρων κατευθύνθηκε στις μεγαλύτερες αμυντικές βιομηχανίες των χωρών αυτών και συγκεκριμένα σε εκείνες που συμμετείχαν στην Ομάδα Προσωπικοτήτων, λαμβάνοντας το 30,7% των συνολικών πόρων. Μάλιστα το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 43% όταν συνυπολογίσουμε τη συμμετοχή των Γαλλικών εταιρειών Safran και Thales στις οποίες μετοχές διαθέτει το Γαλλικό κράτος (Mark Akkerman, 2022).
Παρόμοια τάση φαίνεται να ακολουθείται και στο πρώτο χρηματοδοτικό κύκλο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας που άγγιξε τα 1,2 δίς ευρώ για το 2021
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Επιτροπής εταιρίες από τα 4 μεγαλύτερα κράτη-μέλη της Ε.Ε (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Γερμανία) συγκέντρωσαν το 50,6% των συνολικών συμμετοχών στα επιλεγμένα project, ενώ σε 9 από τα 10 ακριβότερα project η συντονίστρια εταιρεία προέρχεται από μία εξ αυτών των χωρών. Ταυτόχρονα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην 5η θέση των συμμετοχών με 65 εταιρικές συμμετοχές, με την Intracom (εταιρεία συμφερόντων Σωκράτη Κόκκαλη) να αποτελεί την ελληνική εταιρεία με τις περισσότερες συμμετοχές αριθμώντας 6 συνολικά.
Εταιρικές συμμετοχές ανά κράτος-μέλος στον 1ο χρηματοδοτικό κύκλου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας. Πηγή εικόνας: Foundation for Strategic Research
Παράλληλα το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας φέρεται να βρίσκεται υπό την αιχμαλωσία (capture) των μεγαλύτερων αμυντικών βιομηχανιών.
Πιο αναλυτικά η Thales (35), η Leonardo (23) και η Indra (18) αποτελούν τις εταιρίες με τις περισσότερες συμμετοχές στα επιλεγμένα προγράμματα. Επιπρόσθετα, σε καμία από τις 4 μεγάλες χώρες που λειτουργούν ως μεσάζοντες (middlemen) για τις μεγάλες εταιρίες τους, η συμμετοχή των μικρών και μεσαίων εταιρειών δεν ξεπερνά το 30% του συνόλου των εθνικών συμμετοχών.
Συνοψίζοντας, η Ε.Ε αναμένεται να συνεχίσει να διαθέτει τεράστια ποσά για την χρηματοδότηση εξοπλιστικών και αμυντικών έργων, στην προσπάθεια της να κερδίσει μερίδια επιρροής στη δυτική σφαίρα επιρροής εντός της διεθνούς «σκακιέρας». Με τα τρέχοντα χρηματοδοτικά προγράμματα να κυριαρχούνται από τις μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες όπλων, οι οποίες εμφανίζονται να επηρεάζουν άμεσα τις αποφάσεις των ευρωπαϊκών θεσμών δημιουργείται φυσιολογικά η προσδοκία ότι το μεγαλύτερο πρόγραμμα αμυντικής χρηματοδότησης στην ιστορία της Ε.Ε θα εδραιώσει περαιτέρω την ήδη κυρίαρχη θέση στην αγορά των μεγάλων αμυντικών βιομηχανιών
Βιβλιογραφία
1. Group of Personalities (2016), «EUROPEAN DEFENCE RESEARCH, The case for an EU-funded defence R&T programme», European Union Institute for Security Studies.
2. European Commission (2016), «European Defence Action Plan: Towards a European Defence Fund».
3. Ana Curic, Paulo Pena and Manuel Rico (2022), « Small group of big arms producers profit most of EU defence funding», Investigate Europe.
4. Mark Akkerman, et al (2022), «Fanning the Flames, How the European Union is fuelling a new arms race», ΤΝΙ, ΕΝΑΑΤ. Βλέπε εδώ
5. Hélène Masson (2021), «European Defence Industrial Development Programme (EDIDP), Results of the calls : EDIDP 2019 (15.06.2020) and EDIDP 2020(30.06.2021)», FRS.
6. Foundation for Strategic Research (2022), «EUROPEAN DEFENCE FUND (EDF) Results of the 2021 EDF Calls for Proposals :a First Review».
